Jump to content

Сэлэнгэ аймаг

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
Сэлэнгэ аймаг
ᠰᠡᠯᠡᠩᠭᠡᠠᠶᠢᠮᠠᠭ
Сэлэнгэ мөрөн
Сэлэнгэ аймаг далбаа
Сэлэнгэ аймаг сүлд
Солбицол: 49°45′N 106°30′E / 49.750°N 106.500°E / 49.750; 106.500Солбицол: 49°45′N 106°30′E / 49.750°N 106.500°E / 49.750; 106.500
Улс Монгол
Байгуулагдсан1934 он (1934)
НийслэлСүхбаатар
Засаг захиргаа
Газар нутаг
  Нийт41,152.63 км2 (15,889.12 бээр2)
Хүн ам
 (2022)
  Нийт 107,899
Цагийн бүсUTC+8
Бүсийн дугаар+976 (0)136
ISO 3166 кодMN-049
Улсын дугаарСЭ_
Вэб сайтselenge.gov.mn

Сэлэнгэ (монгол бичгээр: ᠰᠡᠯᠡᠩᠭᠡ ᠠᠢᠢᠮᠠᠭ, сэлэнггэ) — Монгол улсын аймаг. 1921 оны ардын хувьсгалын өлгий нутаг болсон бөгөөд 1934 онд байгуулагджээ.

Сэлэнгэ мөрөн

Сэлэнгэ аймаг нь Монгол улсын хойд хэсэгт Орхон Сэлэнгийн савын дунд зэргийн уулс бүхий нутгийг эзлэн оршино. Аймгийн нутгийн баруун хойд хэсгээр Юрийн хурдас, өмнөд хэсгээр нь герциний боржин, зүүн хэсэгт нь гүний боржин тархжээ. Аймгийн нутагт нүүрс (Улаантолгой, Шарын гол), төмөр (Төмөртэй, Төмөртолгой), алт (Ноёд,Их Алтат, Бугант, Бороо, Заамар, Ноён уул, Толгойт) болон барилгын материалын баялаг бий.

Сэлэнгэ, Орхон, Хараа, Ерөө зэрэг манай орны том гол мөрд урсана. Сэлэнгэ мөрнөөр усан онгоц явна. Цагааннуур суманд Цагааннуур нуур бий. Ерөө, Товхонханы, Хондын Могойн зэрэг рашаан бий. Нутгийн ихэнх хэсэгт уулын хар шороон хөрс, гол мөрдийн хөндийн хагшаа хурдаст хөрс тархжээ.Мөн Мандал суманд Монгол оронд ургадаг эмийн ургамлын 80% нь ургадаг.

Нутгийн уулархаг хэсгээр (42%), ой хөвч тайга, бусад хэсгээр бэлчээрийн ургамал, гол мөрдийн хөндийгөөр шугуй ургажээ. Ойн ба хээрийн амьтад тархсан.

Сэлэнгэ аймаг нь газар тариалан голлон хөгжүүлсэн аймаг юм. Манай орны газар тариалангийн талбайн үлэмж хэсэг энэ аймгийн нутагт Орхон Сэлэнгийн савд төвлөрсөн юм. Улсын үр тарианы 40 орчим хувийг үйлдвэрлэдэг, 570,000 гаруй малтай. Сэлэнгэ аймагт мод боловсруулах, гурилын, хүнсний, спирт бал бурамын үйлдвэр, вагон засварын газар бий. Сүхбаатар хот нь төмөр ба авто замын гол зангилаа нутаг бөгөөд манай хилийн байнгын чухал гарцын нэг юм.

Сумдын газрын зураг
Амарбаясгалант хийд
Сум
(хотыг тодоор)
Суурин хүн амын тооцоо Талбай
(км²)[1]
Нягт.
(2011)
2000 2004 2008 2011[2] 2022
1 Алтанбулаг 3,489 3,783 4,545 5,117 4,680 2100.30 км² 2.44
2 Баруунбүрэн 2,939 2,430 2,702 2,874 3,091 2814.54 км² 1.02
3 Баянгол 5,391 4,264 5,028 5,629 5,702 1976.28 км² 2.85
4 Ерөө 6,077 5,531 5,792 6,400 7,078 8203.51 км² 0.78
5 Жавхлант 1,767 1,838 1,827 2,029 2,037 1189.70 км² 1.71
6 Зүүнбүрэн 2,507 2,373 2,468 2,708 2,977 1204.94 км² 2.25
7 Мандал 23,964 22,864 23,646 25,329 26,877 4843.73 км² 5.23
8 Орхон 2,817 2,106 2,165 2,283 2,253 1306.27 км² 1.75
9 Орхонтуул 3,760 3,398 2,952 3,684 3,799 2940.83 км² 1.25
10 Сант 2,062 2,033 2,056 2,260 2,138 1387.06 км² 1.63
11 Сайхан 8,737 8,282 8,285 8,648 9,284 1311.87 км² 6.59
12 Сүхбаатар 22,374 20,025 19,626 22,958 21,962 45.35 км² 506.24
13 Түшиг 1,899 1,608 1,420 1,647 1,910 2492.82 км² 0.66
14 Хүдэр 1,799 1,838 2,078 2,229 2,889 2838.65 км² 0.79
15 Хушаат 1,406 1,946 1,585 1,809 2,082 2010.15 км² 0.90
16 Цагааннуур 4,153 3,919 4,257 4,344 5,088 3814.72 км² 1.14
17 Шаамар 4,809 3,783 4,158 3,750 4,052 671.91 км² 5.58
Аймгийн дүн 99,950 92,021 94,590 103,698 107,899 41,152.63 км² 2.52


ЗХУ-д өрнөсөн перестройка буюу өөрчлөн байгуулалтын нөлөө 1980-аад оны дунд үеэс Монгол оронд нэвтэрч, төр засгийн үйл ажиллагааг шүүмжилсэн үгс үе үе сонсогдох болжээ. Энэ байдал аажмаар хүрээгээ тэлсээр Сэлэнгэ аймагт 1987 онд анхны ардчилсан холбоо байгуулагдаж. Нороврагчаа-Сэлэнгэ аймгийн дүрслэх урлагийн салбарын эрхлэгч, Мэндбаяр-Бумцэндийн нэрэмжит 1-р 10 жилийн сургуулийн шугам зургийн багш, Төмөрбаатар/мангар төмрөө хочит/Сэлэнгэ аймгийн цагдан сэргийлэх газрын цагдаа, Энхболд жижиг– аймгийн ҮЭХ-ны ажилчин залуучуудын хэлтсийн зааварлагч П.Баяраа-аймгийн МХЗЭ-ийн хорооны Үзэл суртлын хэлтсийн эрхлэгч болон бусад нөхөд байсан Тэр үед Сэлэнгэ аймгийн МХЗЭ-ийн хорооны 1-р нарийн бичгийн дарга Р.Нямсүрэн,2-р нарийн бичгийн дарга Тогтохням,Санхүү хэлтсийн эрхлэгч Бор, Ажилчин залуучуудын хэлтсийн эрхлэгч Алаксандр нар ажиллаж байсан бөгөөд Сэлэнгийн долигоо чуулгын шинэ байр ашиглалтанд орж бүх сумдын урлагийн үзлэг зохион байгуулагдан чуулгад уран сайханчдаа сонгон авч байсан . Сэлэнгэ аймгийн ардчилсан холбоо байгуулах анхны цугларалтаа Сэлэнгийн долигоо чуулгын байранd нууцаар зохион байгуулах ажлыг ажил үүргийн хувьд аймгийн залуучуудын эвлэлийн хорооны үзэл суртлын хэлтсийн эрхлэгч П.Баяраа, ҮЭ хорооны ажилчин залуучуудын зааварлагч Энхболд нарт оногдож бид хоёр чуулгын жижүүртэй хуйвалдан арын хаалгаар орж тайзан дээр хөшигний ард ардчилсан холбооны гишүүд тангараг өргөж ажил үүргийн хуваар гаргаж цэнхэр өнгөөр радаторлаж бор цаасан дугтуйтай тангаргийн бичиг ажлын удирдамжаа авч байв. УБ-аас С.Зориг хотын МХЗЭ хорооны зааварлагч, Р.Гончигдорж МУИС-ийн багш нар ирж уулзаж санал бодлоо солилцон цаашдын хийх ажлаа ярилцаж байсан билээ.

Сэлэнгэ аймгийн ардчилсан холбооны анхны зохицуулагчаар Сэлэнгэ аймгийн дүрслэх урлаг,урчуудын эвлийн хорооны салбарын эрхлэгч, Нороврагчаа сонгогдон ажиллаж байсан нь ардчилсан холбооны анхны зохицуулагч удирдагч юм.

 Commons: Сэлэнгэ аймгийн зураг – Викимедиа дуу дүрсний сан
  1. Official site of the Selenge aimagArchive copy (Memento 18. Арваннэгдүгээр сар 2007 цахим архивт)
  2. Сэлэнгэ аймгийн статистикийн хэлтэс. ХҮН АМЫН ТОО, СУМДААР /2008-2011 ОН/[permanent dead link]